مصرف کنندگان خانگی سوختهای زیست توده، نفت سفید یا ذغال سنگ، حدود 40 درصد جمعیت جهان را تشکیل می دهند که درصد قابل توجهی از آنها در کشورهای کم درآمد و دارای درآمد متوسط قرار دارند. این مناطق که در آنها میزان مواجهه افراد با انتشار ترکیبات آلاینده ناشی از احتراق سوختهای زیست توده در خانه و فضای بسته بیشتر است، جزو مناطقی هستند که بیشترین بار سرطانهای گوارشی در جهان را به خود اختصاص می دهند

به رغم نگرانی ها از جمعیت گسترده مصرف کننده این نوع سوختها، اما، اطلاعات و شواهد موجود در زمینه «تاثیر مصرف سوختهای زیست توده در فضای سربسته با خطر ابتلا به سرطانهای دستگاه گوارشی، محدود و اکثرا گذشته نگر بوده و جهان به مطالعات آینده نگر دقیق و وسیع برای اثبات این فرضیه، شدیدا نیاز داشت.

اکنون پس از 10 سال انتظار برای درک جهانی قوی از «ارتباط مصرف سوختهای بیوزیستی در محیط خانه یا فضای سربسته با ابتلا به سرطانهای گوارشی» ، محققان ایرانی به سرپرستی دکتر رضا ملک زاده، رهبر و مجری اصلی مطالعه «کوهورت گلستان» قوی ترین و دقیق ترین شواهد علمی در این زمینه را به جهان ارائه کرده اند

مطالعه بین المللی آینده نگر محققان ایرانی که در مجله معتبر بین المللی Environmental  Health  Perspectives  منتشر شده،  بر روی بیش از 50 هزار فرد 40 تا 75 سال شرکت کننده در مطالعه بزرگ کوهورت گلستان انجام شده است؛ منطقه ای که از زمان های دور به دلیل بار بالای سرطانهای گوارشی مورد توجه بوده و شرکت کنندگان در این مطالعه عمدتا از جمعیت ساکن روستاها هستند که از 40 سال پیش، عمدتا از نفت سفید و سوختهای بیوزیستی برای مصارف داخل خانه از جمله گرمایش و پخت و پز استفاده می کردند.

بررسی های مطالعه حاضر که شرکت کنندگان را به مدت بیش از  10 سال پیگیری کرده است، نشان داد که هنوز سرطانهای دستگاه گوارش با 962 مبتلا طی این مدت ( 59 درصد کل موارد سرطان در مردان و 47 درصد کل موارد سرطان در زنان) ، در صدر شایعترین سرطانهای تشخیص داده شده در  این جمعیت بودند.

پژوهشگران ایرانی و همکاران بین المللی آنها در مطالعه خود، به ارتباط قوی بین مصرف سوختهای زیست توده (شامل هیزم و فضولات حیوانی) و نفت سفید در فضای خانه و خطر ابتلا به سرطانهای دستگاه گوارش پی بردند . یافته های آنها همچنین نشان داد با طولانی تر شدن مصرف این سوختها و بویژه با استفاده از بخاری های بدون دودکش مناسب، خطر ابتلا به چندین نوع از سرطانهای دستگاه گوارشی افزایش معنی داری پیدا می کند.

دکتر رضا ملک زاده، رهبر و محقق اصلی مطالعه کوهورت گلستان و نویسنده ارشد مطالعه حاضر گفت:  احتراق سوختهای زیست توده و نفت سفید، باعث تولید چندین ترکیب سرطانزا از جمله هیدروکربن های آروماتیک چند حلقه ای، بنزن و فرمالدهید می شود که مطالعات نشان داده این ترکیبات قابلیت جذب از طریق دستگاه های تنفسی و گوارشی انسان را دارند.

معاون تحقیقات وزیر بهداشت افزود: مطالعات محدود انسانی انجام شده تا کنون، خطر ابتلا به سرطان را در بین مصرف کنندگان این نوع سوختها در فضای داخل خانه، ارزیابی کرده اند، اما اکثر این مطالعات گذشته نگر ، کنترل -– موردی، با حجم نمونه کم و عمدتا بر روی سرطانهای دستگاه تنفسی متمرکز بوده اند؛ علاو بر این شواهد علمی و مطالعات انسانی معتبر درباره ارتباط استفاده از این نوع سوختها با خطر ابتلا به سایر سرطانها بویژه سرطانهای دستگاه گوارشی که بیش از یک چهارم بروز و یک سوم مرگ و میر ناشی از کل سرطانها را تشکیل می دهند، بسیار محدود بوده که از جمله دلایل آن نبود زیرساخت های پژوهشی قوی و کافی جهت بررسی این فرضیه در کشورها و جمعیت هایی است که بیشترین بار این بیماری ها را دارا هستند.

رییس پژوهشکده بیماری های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران  با اشاره به کاهش چشمگیر بروز و شیوع سرطانهای گوارشی در استان گلستان که تا بیست سال پیش دارای بالاترین میزان شیوع سرطان مری در جهان بود گفت: با بهبود اوضاع اقتصادی و اجتماعی و افزایش سطح سواد ساکنین بویژه زنان در استان گلستان طی دو دهه گذشته،  تغییر محل زندگی افراد از آلاچیق و چادر به خانه، کاهش تماس با حیوانات،  ورود یخچال به منازل،  تغییراتی در سبک زندگی و افزایش مصرف میوه و سبزیجات تازه، دسترسی به آب لوله کشی و بهداشتی سالم و جایگزینی سوخت گاز طبیعی (کپسول یا گاز شهری) با سوخت های بیوزیستی (چوب و فضولات حیوانی) ، بروز سرطان مری در این منطقه از  100 در 100 هزار نفر به 20 در 100 هزار نفر رسید و یک پنجم کاهش یافت.

دکتر مهدی شیخ ، نویسنده اول مقاله نیز گفت: مطالعه ما، نخستین مطالعه آینده نگر و مبتنی بر جمعیت است که شواهد علمی محکمی در زمینه ارتباط استفاده از سوختهای زیست توده برای گرم کردن یا پخت و پز در محیط داخل خانه با افزایش خطر ابتلا به سرطانهای مری، معده و روده بزرگ را به دنیا ارائه کرده است.
به گفته وی، نتایج مطالعه نشان داده که استفاده از نفت سفید برای گرم کردن خانه یا و پخت و پز نیز با افزایش خطر ابتلا به سرطان مری همراه است.

دکتر شیخ از دیگر یافته های مهم مطالعه را «نشان دادن تاثیر مهم استفاده از انوع اجاقها و بخاری هایی که برای مصرف سوختهای زیست توده و نفت سفید در فضای بسته استفاده می شوند دانست و با اشاره به این که این اجاق ها و بخاری ها بر حسب دارا بودن دودکش می توانند بر میزان خطر ابتلا به سرطان های گوارشی تاثیر بسزایی داشته باشند افزود: مطالعه نشان داد که استفاده از اجاق ها و بخاری های مجهز به دودکش برای مصرف سوختهای زیست توده یا نفت سفید ، شانس ابتلا به سرطانهای گوارشی را به صورت معناداری در مقایسه با مصرف همین سوختها با اجاقهای بدون دودکش  کاهش می دهند.

دکتر پاول برنان رییس بخش ژنتیک آژانس بین المللی تحقیقات سرطان و یکی از نویسندگان ارشد این مطالعه نیز گفت: با توجه به این که حدود 40 درصد جمعیت جهان هنوز سوختهای زیست توده، نفت سفید یا ذغال سنگ مصرف می کنند، اقدامات کلان جهانی برای کاهش اثرات خطرناک و طولانی مدت حاصل از مصرف این سوختها در داخل خانه ضروری است.

وی با استناد به یافته های مطالعه حاضر تاکید کرد: بهترین عامل برای کاهش تاثیرات مضر استفاده از این سوختهایی با ترکیبات سرطانزا در هنگام احتراق، جایگزینی آنها با سوختهای پاک از جمله گاز طبیعی و همچنین اجاق ها و گرمکن های برقی و الکتریکی است اما در صورت عدم تحقق چنین امکانی، جایگزینی اجاق ها و  بخاری های مجهز به دودکش با اجاقهای قدیمی بدون دودکش را می توان به عنوان یک راهکار مناسب و مداخله ای مفید برای کاهش خطر ابتلا به سرطانهای تنفسی و گوارشی در نظر گرفت.

دکتر برنان تاکید کرد: مطالعه انجام شده تاثیرات مهمی برای سلامت عمومی خواهد داشت و می تواند به ترجمه دانش و اجرایی شدن شواهد علمی در سیاستهای پیشگیری از سرطان کمک کند.