خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها –احمد صبوری: مغازه کوچکی است که حالت سنتی خود را نگه داشته است وارد دالانی کوچک می‌شوی که صدای چرخ حلاجی بلند می‌شود. غبار پنبه از باریکه‌های نوری که از گوشه و کنار به داخل اتاق راه ورود، برای خود باز می‌کنند، رقص‌کنان پایین و بالا می‌روند. سبک و بی وزن…

سر و صدای چرخ حلاجی می‌خوابد وارد دالان اصلی می‌شویم اتاقی نسبتاً کوچک اما تاریخی با آینه‌ای بزرگ و قدی که ورودت را خوش آمد می‌گوید. حاجی با پسر و شاگردش منتظر است و ورودمان را به نظاره نشسته است، چهره‌ای گرم و صمیمی دارد، موهای سپید که نشان از شش دهه زندگی دارد. از آن دست افرادی که شغل پدری را حفظ کرده و می‌گوید تنها همین مغازه حلاجی در سمنان به شکل سنتی باقی مانده است.

مغازه‌ای که بوی تاریخ می‌دهد

بوی تاریخ می‌دهد، بوی روزهایی که مردم سمنان در کوچه و پس کوچه‌های تنگ و قدیمی ندای نداف های دوچرخه سوار را می‌شنیدند که با آهنگی خاص فریاد می‌زدند: نداااافی … پنبه می زنیم، و صدای دنگ، دنگ، دنگ پنبه‌ها که با ریتمی خاص گوش‌ها را می‌نواخت آن هم توسط پیرمردهایی که دوچرخه‌های سایز ۲۸ سیاه و قدیمی را روی جک می‌گذاشتند، گوشه حیاط خانه می‌نشستند و پنبه‌ها را به اصطلاح شاد می‌کردند تا دوباره بتوان از آن‌ها استفاده کرد.

یک تاریخ در این شغل نهفته است تاریخی که هنوز هم گوشه ذهن مردم سمنان جای دارد. نداف ها و حلاج‌هایی که یا مغازه داشتند و یا با چهار پا یا دوچرخه که بتواند وارد کوچه‌های تنگ آن روزگار شود، به مردم خدمت رسانی می‌کردند برای کسب روزی حلال…

شغل سخت و کم درآمد

جای جای دست‌هایشان نشانی از ورود صدها سوزن است. زمخت و اکثرشان هم با درد آرنج، مچ و کتف، آرتروزهای مفصلی و دیگر دردهای موضعی روبرو می‌شدند و غالباً غوز بزرگی هم پشت شأن درست بین دو کتف در می‌آمد زیرا اصلاً کار ساده‌ای نیست که چوب ندافی به آن بلندی و سنگینی را با یک دست نگه داری و با دست دیگر با وسیله‌ای که خودش چهار، پنج کیلوگرم وزن دارد بر روی بند بکوبی تا پنبه‌ها شاد شوند آن هم با کمترین درآمد ممکن در این روزهای پرخرج و مخارج.

ندافی و حلاجی از دیرباز شغل با برکتی بود زیرا به مردم کمک می‌کرد تا بهداشت رخت خواب‌هایشان را حفظ کنند از سوی دیگر در خانه‌هایی که بچه‌های کوچک رخت خواب را نجس می‌کردند این حلاج‌ها بودند که با پنبه زنی و ندافی امکان شستشوی لحاف‌ها را مهیا می‌کردند و هر وقت عروسی قرار بود رخ دهد و دو جوان بر سر خانه شأن حاضر شوند و آینده‌ای بسازند این نداف ها بودند که برای آنها رخت خواب می‌دوختند.

در نتیجه این شغل با برکت همیشه نزد مردم محترم بوده است. از سوی دیگر پنبه زنی باعث می‌شد تا رخت خواب‌ها از ریز موجودات انگلی مانند ساس و کنه و حتی کک رپاک شوند و این موضوع در آن روزگار که شپش و کنه رواج زیادی داشت، امری بسیار مهم و قابل توجه برای مردم محسوب می‌شد شاید بتوان گفت نداف ها و حلاج‌ها نقش مهمی در بهداشت عمومی مردم هم داشتند.

کار با شاد کردن پنبه‌ها آغاز می‌شود

حاجی می‌گوید: کار با شاد کردن پنبه‌ها آغاز می‌شود زیرا پنبه وقتی به دست ما می‌رسد برای اینکه جای کمتری بگیرد فشرده و سفت می‌شود و از سوی دیگر سنگین است. در قدیم این کار را با بندهایی که سر چوب بزرگی بود انجام می‌دادند اما امروز با چرخ این کار صورت می‌گیرد که انرژی آن از برق تأمین می‌شود.

فقط همین یک چرخ نماد سنت در مغازه حاجی حلاج شهر سمنان است آن هم مدرنیته‌ای که خود سه دهه قدمت دارد! وی ادامه می‌دهد: بعد از اینکه پنبه‌ها اصطلاحاً شاد شد یعنی از هم جدا و نرم شد به درون تشک که از قبل با ابعاد مشخص آن را برش داده و دوخته‌ایم، وارد می‌شود مانند یک کیسه که یک سرش باز است پس از آن تشک به محوطه بیرون مغازه روی یک چارچوب قرار می‌گیرد و ما آن را می‌دوزیم.

این حلاج قدیمی شهر سمنان می‌گوید: پنبه وقتی وارد تشک می‌شود بیش از ۳۰ تا ۴۰ سانتی متر قطر دارد پس باید این پنبه را تا حدی بکوبیم و فشرده کنیم پس با ابزاری مانند چوب آن را همسطح کرده و آنقدر می‌کوبیم تا پنبه روی تشک بخوابد سپس با «تَمنه» که سوزن‌های بزرگی است بخش‌های مختلف تشک دوخته می‌شود تا این پنبه‌ها تکان نخورند و برای سال‌ها زیر دست مشتری کار کنند.

حلاجی شغل آبا و اجدادی

حاجی با همان لحن می‌گوید: فقط من مانده‌ام که آن هم شغل سنتی را از آبا اجدادم به ارث آورده‌ام، بقیه شده‌اند مغازه‌های مدرن و یا خوش خواب و آرام خواب و بالش‌هایی از جنس پلی استر و … که این روزها مد شده است اما همین‌ها هم باز برای انجام دادن کارهای مشتریان خود پیش ما می‌آیند! زیرا این کار سنتی و اصولی است و کسی دیگر هم نمی‌تواند انجام دهد.

وی می‌افزاید: تشک‌ها وزن دارند یعنی برای مثال تشک‌های یک نفری باید پنج کیلوگرم بار پنبه داشته باشند و در نتیجه این کار هر اصولی دارد ما حتی خوش خواب و بالش و … نیز می‌سازیم و من تنها فرزند پدرم هستم که این شغل را ادامه داده‌ام یعنی پدر من و پدر همسرم این شغل را بیش از ۷۰ سال پیش در سمنان راه اندازی کرده‌اند و من هم سال‌های سال این کار را انجام داده‌ام.

این حلاج سمنان می‌افزاید: این شغلی بوده که پدرم، پدر همسرم و مادرم حتی از کودکی در آن فعالیت داشتند و پس از آن برادرانم به دنبال کار دیگری رفتند و من تنها این شغل را ادامه دادم و خوشبختانه امروز پسر من هم به این شغل گرایش داشته و نزد من کار می‌کند اما نمی‌دانم بعد از من هم این شغل را ادامه می‌دهد یا خیر؛

وی می‌گوید: سه مَن «هر مَن معادل پنج کیلوگرم» پنبه را در گذشته یک نفر زن یا مرد با دست شاد می‌کرد و این امر کار بسیار دشواری بود که وقت زیادی هم می‌گرفت اما از سال‌های قبل دستگاهی به نام آهنی به مغازه آمده که کار ۱۰ نفر را در یک روز انجام می‌دهد و مقدار زیادی پنبه را یکباره شاد می‌کند.

رخت خواب‌ها سنتی آماده می‌شود

پسر با انگیزه کار می‌کند و شغلش را دوست دارد اما به قول حاجی معلوم نیست که این شغل را ادامه بدهد یا نه خیلی اهل صحبت نیست کم حرفی می‌کند. چشمان درشتی دارد که می‌درخشند. همزمان با صحبت‌های حاجی، دوخت یک تشک یک‌نفره کم کم به اتمام می‌رسد تشکی که قرار است میهمان خانه یکی از شهروندان سمنانی شود آن هم به شکل سنتی و کار دست افرادی مانند حاجی که سال‌ها است در این شغل مشغول هستند.

برخی معتقد هستند که تشک‌های سنتی بهترین وسیله برای خواب و حفظ ستون فقرات هستند برخی دیگر می‌گویند خیر، این تشک‌ها به دلیل عدم یک دست بودن می‌توانند ضرر داشته باشند اما افرادی مانند حاجی معتقد هستند که اگر قرار بود این تشک‌ها ضرر داشته باشند صدها سال ایرانی‌ها روی پنبه و پر نمی‌خوابیدند اما چرا از وقتی که این سنت‌ها کم کم در خانه‌ها کم شد این همه مشکلات ستون فقرات و … پدید آمد؟ صحبتش بی راه نیست.

یکی دیگر از نکات قابل توجه این است که ما ایرانی‌ها سابقاً بر روی نمد می‌نشستیم نمدی که از موی بز و شتر درست می‌شد و بر روی لحاف از پنبه و پر می‌خوابیدیم دست ساخت‌هایی که همگی به نوعی با سیستم جریان خون، ستون فقرات و تنظیم دمای بدن همراه بودند امروز هم حتی به سفارش مشتری تشک‌هایی با نمد هم حتی ساخته می‌شود که برخی پزشکان می‌گویند بهترین وسیله برای زیرانداز خواب است.

کم کم باید رفت و حاجی و پسرش را با حلاجی سنتی شأن تنها گذاشت. حلاجی که یادگار یک تاریخ است یادگار یک سبک زندگی و یادگاری به بلندای تاریخ سمنان… شاید بهتر باشد یک بار هم به این حلاجی ها سری بزنیم و دوباره لذت خوابیدن بر روی پنبه سنتی را به خودمان هدیه کنیم.