جاجیم بافی، هنر ذهنی دیرینه زنان ایران زمین

جاجیم بافی یکی از صنایع دستی قدیمی و هنر ذهنی زنان ایران زمین است که رو به فراموشی می رود.

این صنعت هنرمندانه شبیه گلیم بافی است که به صورت راه راه و حالت رنگین کمان طولی از نخ های پشمی یا پنبه ای بافته می شود.

در صنعت جاجیم بافی که بیشتر در مناطق روستایی ییلاقی و آبادی های کوهپایه های سهند رایج بود، مهم ترین ماده اولیه مصرفی نخ پشمی الوان است. الوان بودن نخ تارهای جاجیم باعث می شود پس از بافته شدن جلوه و زیبایی خاصی در آن نمایان شود و به جهت پشمی بودن تار و پود آن، در فصل سرما بسیار گرما بخش و در فصل گرما خنک کننده است.

روش های بافت جاجیم تا حدودی یکسان بوده و عمده تفاوت جاجیم های تولیدی مناطق مختلف طرح و رنگ های آنهاست که در هر منطقه ای ویژگی ها و خصوصیات خود را دارد.

جاجیم بافی، هنر ذهنی دیرینه زنان ایران زمین

دار جاجیم همانند قالی و گلیم نیست بلکه برای بافت جاجیم، دستگاه (دار) جاجیم بافی به صورت افقی روی زمین قرار می گیرد. مجموعه تارها یا همان”چله ها” که نسبت به دیگر بافته ها متراکم تر و رنگ آن ها متغیر است، به طول تقریبی ۲۰تا ۲۵متر به موازات هم به فاصله چند سانتی متری زمین، در کنار هم کشیده می شوند. با توجه به کم عرض بودن جاجیم تنها یک نفر می تواند در بافت آن کار کند و رنگ تارها نیز متناسب با نقش مورد نظر بافنده فرق می کند. این ویژگی ها ایجاب می کند که طرح و ترکیب بندی نقش های جاجیم بافت شده به صورت خطی باشد. تار جاجیم در راستای درازای بافت است. از این رو نقش پردازی جاجیم منحصر به نقش نوارهای پهن بافته شده بوده و در طول یک تخته که در جهت درازای بافت امتداد پذیر باشد.

تارهای جاجیم در ابتدای دستگاه، به دور چوبی به نام سردار و در انتها به دور چوبی به نام زیردار که به زمین متصل شده اند می چرخند. در دستگاه جاجیم بافی از چوب هایی استفاده می شود که بافنده به مقتضای طرح و نقش با آن ها تارهایی را که می خواهد روی بافته معلق باشد بلند و پودگذاری می کند. به این طریق چند ورودی به طور غیرمستقیم وارد دستگاه بافندگی می شود و هر بار که پود از میان تارها عبور کند با جا به جا کردن چوبی که در میان تارهاست جای این دو رشته تار عوض می شود. تعداد پودها در بافت های دیگر مانند گلیم، فرش و غیره، متعدد و رنگ آن متنوع است و می تواند نقش های بی شماری را ایجاد کند، اما در جاجیم بافی از آنجایی که رشته های تار نقش را به وجود می آورند و تعداد و رنگ آن ها محدود است و پس از بسته شدن تارها به دو چوب سردار و زیردار، دیگر نمی توان آن را کم و زیاد کرد و نقش پردازی نیز محدود است.

امروزه از تولید جاجیم برای زیرانداز، پشتی، سجاده، مفرش، پتو، روفرشی، رومبلی، انواع پشتی، ساک، رویه کرسی و رو صندلی استفاده می شود.

جاجیم بافی از دیر باز به عنوان یکی از محصولات اصلی اقوام عشایر، روستاهای دامپروری و جمعیت ساکنان مناطق کوهستانی مورد توجه بوده است.

جاجیم بافی به بافنده این امکان را داده که در دوره ای نسبتا’ کوتاه تر از آنچه که برای قالی ها مورد انتظار بوده بافت را به اتمام برساند.

جاجیم بافی، هنر ذهنی دیرینه زنان ایران زمین

صنعت جاجیم بافی که بیشتر از دسترنج بانوان روستایی و عشایر حاصل می شود در حقیقت نوعی زیرانداز شبیه گلیم به صورت راه راه و رنگین است که از نخ های پشمی یا پنبه ای و ابریشم و بعضا’ کرک بافته می شود. طرح جاجیم بیشتر طرح هندسی گوشه دار یا تصویر حیوانات و لوازم ابتدایی زندگی است. رنگ های مورد استفاده در جاجیم نسبت به گلیم شادتر و زنده تر بوده و این محصول در مناطق عشایر و روستایی به عنوان رختخواب پیچ و روانداز و یا برای تزیین اعیاد و مجالس از آن استفاده می شود. در زمان های نه چندان دور جاجیم های دارای نقش و نگارهای قدیمی و با طرح های اصیل روستایی بیشتر در کشورهای اروپایی، ایتالیا و ژاپن خواهان و مشتری داشت.